HÜCRE (FEN BİLİMLERİ 7)

Temel canlılık olaylarının gerçekleştiği canlının en küçük yapı birimine hücre denir.

 Hücreler çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük yapılardır.

 Ancak mikroskop denilen araçlarla görülebilir.

HÜCRE

Konu Kazanımları: Hücre Bitki ve hayvan hücresi arasındaki benzerlik ve farklılıklar Dokular Hücre – doku – organ – sistem – organizma ilişkisi DNA, gen, kromozom

Temel canlılık olaylarının gerçekleştiği canlının en küçük yapı birimine hücre denir.

 Hücreler çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük yapılardır.

 Ancak mikroskop denilen araçlarla görülebilir.

 

Hücrenin temel kısımları:

Hücre zarı,
Sitoplazma
Çekirdek

HÜCRE ZARI

• Her hücrenin etrafını çevreler, şekil verir ve dış etkilerden korur.
• Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur.
• Hücre zarının özellikleri şunlardır:

             * Canlıdır.

            *Esnektir.

           * İnce ve saydamdır.

           * Seçici geçirgendir.

·         

• Hücre zarı üzerinde hücre ile dış ortam arasında madde alışverişini sağlayan yapılar vardır.

• Bu yapılar her maddenin hücreye giriş ve çıkışına izin vermez yani hücre zarı madde alışverişi yaparken maddeleri seçer. Hücre zarının bu özelliğine seçici geçirgenlik denir.

• Bitki hücrelerinde bulunan hücre zarının çevresinde hücre duvarı (hücre çeperi) vardır.

Cansız olan bu yapı, bitkiyi dış etkilerden koruyup bitkiye dayanıklılık sağlar.

Hücre duvarı, sadece bitki hücrelerinde bulunup hayvan hücrelerinde bulunmaz

ÇEKİRDEK

• Hücrenin yönetim merkezidir. 
• Kalıtım materyallerimizi taşıyan DNA burada bulunur. 
• Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. 

• Bazı gelişmemiş canlıların hücrelerinde (Bakteri gibi.) çekirdek yoktur.  

Bu yüzden, bu tür canlılarda kalıtım materyalleri sitoplazmada bulunur.

Çekirdeği olmayan ya da birden çok çekirdeği olan hücreler de vardır. Örneğin, olgun alyuvar hücrelerinin çekirdeği yokken çizgili kas hücrelerinin birden çok çekirdeği vardır.

• Canlıların genetik özelliklerinin taşındığı, DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşan yapılara kromozom denir. 

• Kromozomların yapısında yönetici molekül olan ve tüm canlılık faaliyetlerini yöneten DNA bulunur. DNA’nın yapısında kalıtsal özelliklere etki eden yapılara ise gen adı verilir.

DNA’nın temel yapı birimi nükleotidlerdir. Adenin (A), timin (T), guanin (G) ve sitozin (C) DNA’nın yapısında bulunan nükleotid çeşitleridir. Kromozomların yapısında DNA bulunur. DNA üzerinde kalıtsal özellikleri belirleyen genler bulunur. Genlerin yapı birimi ise nükleotidlerdir. Bu durumda kalıtım birimleri büyükten küçüğe doğru  Kromozom – DNA – Gen – Nükleotid şeklinde sıralanır.

DNA çift nükleotid dizisinden meydana gelen sarmal bir yapıya sahiptir. DNA’nın yapısı sarmal bir merdivenin yapısına benzetilebilir. Hücreler çoğalırken hücre içindeki DNA kendini eşleyerek oluşan her bir yeni hücreye aktarılacak şekilde kopyalanır. Bu eşlenme sonucunda hücredeki DNA miktarı iki katına çıkar.

SİTOPLAZMA

• Sitoplazma: Hücre zarı ile çekirdeğin arasını dolduran, yumurta akına benzeyen ve organellerin bulunduğu sıvıdır.

Sitoplazmada bulunan organeller aşağıdaki gibidir.

1. Mitokondri:

• Hücrede besinleri parçalayarak enerji üretmede görevli olan organeldir.
• Enerji gereksinimi fazla olan kas, sinir ve karaciğer hücrelerinde diğer hücrelere göre daha fazla sayıda bulunur
• Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur.

2. Sentrozom:

• Hücre bölünmesinde görevli olan organel, iki tane sentriyolden oluşmuştur.
• Sadece hayvan hücresinde bulunur.

3. Ribozom:

• Protein üretiminde görevli olan organeldir.
• Tüm hücrelerde bulunur.
• Bakteri gibi canlıların hücresinde bu organel dışında başka bir organel bulunmaz.

4. Lizozom:

• Hücre içinde büyük moleküllü besin maddelerini parçalar. Bu olay, hücre içi sindirim olarak da adlandırılır.
• Hayvan hücrelerinde bulunur.
• İlkel bitki hücrelerinde bulunurken, gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz.

5. Golgi Cisimciği:

• Hücre içinde bulunan salgı maddelerinin üretilmesinde, paketlenmesinde ve salgılanmasında görevli olan organeldir.
•  Bitki ve hayvan hücresinde bulunur.

6. Koful:

• Hücre içindeki atık maddelerin ve bazı sıvıların bir süre depolandığı, kese şeklindeki bir yapıdır.
• Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıda bulunur.

 

7. Endoplazmik retikulum: (E.R)

• Madde taşınmasında görevli olan organeldir.
• Bitki ve hayvan hücresinde bulunur.

8. Plastitler:

• Sadece bitki hücrelerinde bulunur.
• Üç çeşittir.

Kloroplast, karbondioksit ve suyu ışık varlığında kullanarak besin ve oksijen üretir.

Kloroplastın yaptığı bu olaya fotosentez denir.

Aynı zamanda bitkilere yeşil renk verir.

Kromoplast, bitki hücrelerine sarı, kırmızı ve turuncu renkleri veren plastittir.

Lökoplast, rengi olmayıp besin depolamada görevli olan plastittir.

 

Mikroskop, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük cisimlerin, mercekler yardımıyla büyütülerek görüntülenmesini sağlayan aletlere denir

• Mikroskop, çok küçük hücrelerin incelenmesini kolaylaştırır. İnsan gözü, 200 - 250 mikrometreden büyük olan nesneleri görebilir. Bu değerlerin altındakileri göremez.
• Mikroorganizmaların boyutları daha da küçük olduğundan, mikropları görmek ve bunlar hakkında bilgi edinmek için özel ve büyütücü aletlerden yararlanırız. Bu aletler ise mikroskoplardır.
• Mikroskobu, ilk önce Hollandalı Zacharias Janssen’in (Zakaryas Yansen), 1590 dolaylarında teleskopta bazı değişiklikler yaparak bulduğu bilinmektedir.
• Aynı zamanda başka bilim insanları da mercek sistemi tersine çevrilmiş bir teleskobun, cisimleri büyütmek için kullanılabileceğini düşünmüşlerdir. Bugünkü anlamda mikroskobu ilk defa 17. yüzyılda Hollandalı Antoni Van Leeuwenhoek (Antoni Van Lövenhuk) ve İngiliz Robert Hooke (Rabırt Huk) kullanmışlardır.
• Robert Hooke, 1665 yılında şişe mantarını mikroskopta incelediğinde yukarıdaki görüntü ile karşılaşmış ve bu gözeneklere “boş odacık” anlamına gelen hücre adını vermiştir.

1838-1839 yıllarında Alman bilim insanları Theodar Schwann (Teodor Şıvan) ve Matthias Schleiden (Matiyas Şleyden) yaptıkları deney ve gözlemler sonucunda bitki ve hayvan hücrelerinin temelde aynı yapılardan oluştuğunu ortaya koymuşlardır. Bu iki bilim insanının hücre ile ilgili önceki çalışmaları başka kişileri de hücre üzerinde çalışmalar yapmaya teşvik etmiştir. 1858 yılında Alman bilim insanı Rudolf Virchow (Rudolf Virşov) o zamana kadar yapılan hücre çalışmalarını daha da ilerletmiş ve hücre teorisini açıklamıştır. Hücre teorisine göre: * Tüm canlılar bir ya da birden fazla hücreden oluşur. * Hücre, canlının temel yapı birimidir. * Tüm hücreler var olan bir hücrenin bölünmesiyle meydana gelir. * Hücreler sahip oldukları kalıtsal bilgiyi hücre bölünmesi aracılığı ile bir hücreden diğer hücreye aktarır.

HÜCRE – DOKU – ORGAN – SİSTEM – ORGANİZMA

•  Bütün canlılar hücrelerden oluşur. Canlıyı oluşturan bu hücreler birlikte ve uyum içerisinde çalışır.
• Canlılar yaşamını sürdürebilmek için beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştirir.
• Tek hücreli canlılarda yaşamsal faaliyetler tek hücre içerisindeki organeller tarafından gerçekleştirilir.
• Çok hücreli canlılarda ise yaşamsal faaliyetler tek bir hücre tarafından değil birçok hücre tarafından gerçekleştirilir.
• Çok hücreli canlıları oluşturan hücrelerin hepsi aynı yapıda ve görevde değildir.
• Bir hücrenin boyutu ve şekli yerine getirmek zorunda olduğu işlevle ilgilidir.

Örneğin sperm hücreleri minik kırbaç şeklinde kuyrukları olan hücrelerdir. Bu kuyruğu yumurtaya doğru hareket etmek için kullanır.

8UIUU

• Bazı özel görevleri üstlenmiş ve özel nitelikleri olan hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına doku denir.  
• Yani aynı tip hücreler bir araya gelerek dokuları oluşturur.

Örneğin insan vücudunda kemik, sinir, yağ, kas, destek dokusu ve epitel doku gibi çeşitli dokular bulunur.

Çok hücreli canlılarda benzer 

yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları,

dokular birleşerek organları,

organlar birleşerek sistemleri,

sistemler de birleşerek organizmayı (canlıyı) oluşturur.

SORU 1

Aşağıda verilen bitki ve hayvan hücrelerinin yapıları ile ilgili cümleleri, bu cümlelere karşılık gelen terimlerle eşleştiriniz.

(   ) a. Hücre bölünmesinde görevli olup bitki hücresinde bulunmayan organeldir.

(   ) b. Protein üretir.

(   ) c. Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde ise küçük ve çok sayıda olup atık maddeleri depolamada görevli olan organeldir.

(   ) d. Hücrede besinleri parçalayarak enerji üreten organeldir.

(   ) e. Besinlerin ve büyük moleküllerin parçalanmasından sorumlu olan organeldir.

(   ) f. Hücrenin etrafını çevreleyen, canlı olan yapıdır.

(   ) g. Sadece bitki hücresinde bulunup hücreye dayanıklılık sağlayan yapıdır.

(   ) h. Salgı maddelerinin üretiminde, paketlenmesinde ve salgılanmasında görevli olan organeldir.

(   ) ı. Hücrenin yönetim merkezidir.

(   ) i. Yumurta akına benzeyen ve organellerin bulunduğu sıvıdır.

(   ) j. Bitki hücrelerine sarı, kırmızı ve turuncu renkleri veren yapıdır.

(   ) k. Bitkilere yeşil renk verir.

(   ) l. Madde taşınmasında görevli olan organeldir.

1. Hücre zarı 2. Sitoplazma 3. Kloroplast 4. Ribozom 5. Sentrozom 6. Mitokondri 7.Golgi cisimciği 8.Çekirdek 9. Lizozom 10. Hücre duvarı 11. Endoplazmik retikulum 12. Kromoplast 13. Koful

CEVAPLAR:

DEVRİM SARISOY