- Canlılarda metabolizma sonucu oluşan, vücut için gerekli olmayan ya da vücuda zararlı olan maddelerin dış ortama verilmesine boşaltım denir.
BİLGİ: Canlılarda boşaltımın amaçları: 1.CO2, H2O, amonyak, üre ve ürik asit gibi) metabolik atıkları vücuttan uzaklaştırmak. 2.Kararlı iç dengeyi (homeostasiyi) korumak. 3.Vücudun su, tuz ve iyon dengesini sağlamak. 4.Kan pH’sı belirli değerler arasında sabit tutmak. 5.İlaçlar ve toksik olabilecek ilaç ürünleri gibi yabancı maddeleri vücuttan uzaklaştırmak. 6.Glikoz, amino asit gibi gerekli olan maddelerin vücutta kalması sağlamak. 7. Tüm canlılarda boşaltımın ortak amacı vücudun su ve iyon dengesini ayarlamaktır. |
BİLGİ: Boşaltım, hücrelerin ve organizmanın canlılığını devam ettirebilmesi ve homeostazinin devamlılığının sağlanması için önemlidir. Boşaltım denince ilk akla gelen metabolizma atıkları su, CO2, amonyak (NH3), üre [CO(NH2)2] ve ürik asittir (C5H4N4O3). Üre: Karaciğerde amonyağa karbondioksit katılımıyla sentezlenen azotlu organik bir bileşiktir. Memelilerin ve kurbağaların ana azotlu atığıdır. Amonyağa göre daha az zararlı olduğu, suda yüksek oranda çözünebildiği için vücuttan az su ile birlikte atılır. Su; akciğerler, böbrekler ve deri yoluyla dışarıya verilir. |
BİLGİ:
Amonyak, üre, ürik asit şeklindedir. Bu atıkların vücuttan uzaklaştırılması için gerekli olan su miktarı çoktan aza Amonyak, üre ve ürik asit şeklindedir. Suda çözünme oranları: Amonyak > Üre > Ürik asi
Ürik asit >Üre > Amonyak |
BİLGİ: Canlılardaki başlıca boşaltım maddeleri ve atıldığı yapılar: Deri: CO2, üre, ürik asit, tuz, su Bağırsak: Safra (en önemlisi), bilurubin ve az miktarda su Akciğer: Su buharı ve karbondioksit Böbrek: Üre, tuz, su, kreatin, B ve C vitaminlerinin fazlası ve diğer maddeler. Sindirim atığı atma (dışkılama) doğrudan boşaltım değildir. |
BİLGİ: 1.Amonyak (NH3): En zehirli boşaltım maddesidir. Atılması sırasında bol suya ihtiyaç duyulduğu için, su kaybı problemi olmayan suda ya da nemli ortamlarda yaşayan canlılarda gözlenir. Paramesyum gibi tek hücrelilerde, hidra ve planarya gibi omurgasız hayvanların çoğunda, balık ve kurbağa larvası gibi omurgalılarda azotlu atık amonyaktır. 2.Üre: Amonyaktan daha aza zehirlidir. Ancak yine dışarı atılırken bir miktar suyla birlikte atılır. İnsanlar azotlu artık olarak üre atarlar. Üre sentezi karaciğerde gerçekleşir. Memeliler, çoğu amfibienler, köpekbalıkları, bazı kemikli balıklarda azotlu atık üredir. 3.Ürik asit: Suda çözünmez. Ürik asit kristalleri sindirim kanalıyla atılır ve vücudun aşırı su kaybı önlenmiş olur. Kuşlar, böcekler, birçok sürüngen ve toprak salyangozlarının azotlu boşaltım ürünü ürik asittir.
2 molekül amonyak, 1 molekül CO2, 3 molekül ATP harcanır. Su hem oluşur hem de harcanır. |
BİLGİ: Canlılarda görülen azotlu atık çeşitleri Canlıların azotlu boşaltım atıkları amonyak (NH3), üre ve ürik asittir. Amonyak, protein ve nükleik asitlerin hücre içerisinde yıkımı ile veya amino asitlerin karbonhidratlara dönüşmesi sırasında oluşur. Çok zehirli amonyak, birçok canlıda az zehirli üre ve ürik aside dönüştürülerek atılır. |
- Boşaltımda görev alan organlardan oluşan sisteme üriner sistem adı verilir.
- Hücrede metabolik olaylar sonucu oluşan atıklar, zararlı ve zehirli maddeler boşaltım ürünleridir.
- Azotlu bileşikler olan proteinler ve nükleik asitler, hücrede yıkılırken zehir etkisine sahip amonyak açığa çıkar. Vücut, bu amonyağı karaciğerde üre döngüsüyle üreye çevirir.
- Amonyağın üreye dönüştürülmesi karasal canlılarda su kaybını azaltmaya yönelik bir adaptasyondur.
- Üre, diğer metabolik atıklarla üriner sistem ile vücuttan uzaklaştırılır.
- Üriner sistem, atık maddeleri vücuttan uzaklaştırırken aynı zamanda vücut sıvılarının hacminin ve bileşiminin kontrolüne yardımcı olur.
- Üriner sistem,
- Uzun süreli açlıkta böbreklerde aminoasit,yağ asidi ve gliserol’den glikoz sentezlenir.(Glukoneogenez)
- Böbrekler,
- Üreter,
- İdrar kesesi (mesane)
- Üretra
- Böbrek atardamarıyla böbreklere gelen kan burada süzülür. İdrar, üreterle idrar kesesine taşınır. İdrar kesesinde depolanan atıklar üretrayla dışarı atılır.
BİLGİ: Üretranın çevresinde çizgili kaslar bulunduğu için idrar çıkarma kontrol altına alınabilir. Erkeklerde üretra kanalından farklı zamanlarda hem idrar hem de sperm atılır. Dişilerde ise üretra kanalından sadece idrar atılır. |
- Böbreklerin işlevsel birimleri nefronlardır. Bu yapılara süzme birimi de diyebiliriz.
- Yetişkin bir insanın her bir böbreğinde yaklaşık bir milyon nefron bulunur.
- Kabuk ve öz bölgelerinde konumlanan nefronların bazıları öz bölgesinin derinliklerine kadar uzanır
- Nefronlar, suyun geri kazanımında ve yoğun idrar oluşumunda etkilidir.
BİLGİ: Böbrek atardamarı, metabolik atıklar bakımından kirli, oksijen yönüyle temiz kan taşır ve kanı böbreğe getirir. Böbrek toplardamarı ise, metabolik ürünler yönüyle temiz, karbondioksit bakımından kirli kan taşır. |
- Glomerulus kılcalları Bowman (Bovman) kapsülü adı verilen bir kapsülle çevrilidir.
- Glomerulus kılcalları ve Bowman kapsülünün oluşturduğu yapıya Malpighi cisimciği denir.
- Her bir nefronda nefrona kanı getiren getirici atardamar ile kanı götüren götürücü atardamar arasında bir kılcal damar yumağından oluşmuş glomerulus bulunur.
- Bowman kapsülünün içini dolduran kılcal damarlardan oluşmuş bir atardamar yumağıdır.
- Bowman kapsülüne giren getirici atardamar, glomerulus yumağını oluşturan kılcallara ayrılır.
- Bu kılcallar birleşerek götürücü atardamar olarak Bowman kapsülünden çıkar.
- Çıkan bu atardamar, böbrek kılcallarına ayrılarak nefron kanalcıklarının etrafını sarar ve daha sonra birleşerek böbrek toplardamarına bağlanır.
- Getirici atardamar, kanı glomerulus kılcallarına getirirken; götürücü atardamar, süzülmüş kanı glomerulus kılcallarından alarak bowman kapsülünden çıkar.
- Kan plazmasındaki bazı maddeler, kan basıncının etkisiyle glomerulus kılcallarından Bowman kapsülüne geçer.
- Atardamarlar arasında meydana gelmiş glomerulus kılcalları çift katlı epitele sahiptir.Bu nedenle yüksek kan basıncına diğer organlara ait kılcal damarlardan daha dayanıklıdır.
- Henle kulpunun inen ve çıkan kollarının alt tarafı daha ince duvarlara sahiptir.
- Bowman kapsülüne geçen süzüntü, nefron tübüllerinden (kanallarından) geçerek işlenir.
- Sırasıyla proksimal tüpten, Henle kulpundan ve distal tüpten geçen süzüntünü içeriği işlenerek değişir.
BİLGİ: Glomerulus kılcallarının çift katlı olmasına karşılık doku kılcallarından daha fazla geçirgen olmasının nedeni: Glomerulus kılcallarının kan basıncının yüksek olması ve por sayısının fazla olmasıdır. |
- Glomerulusun etrafını tamamen saran, nefronun kanalcığının genişlemiş başlangıç kısmıdır.
- Tek katlı yassı epitelden oluşur.
- Glomerulusta kanın süzülmesi ile oluşan süzüntünün boşaltım kanalcığına aktarılmasını sağlar.
- Bowman kapsülünün devamı olan nefron kanalcığı kübik epitel hücrelerden oluşmuştur.
- Proksimal tüp, henle kulpu ve distaltüpden olmak üzere üç kısımdan oluşur.
- Kabuk bölgesinde bulunur.
- Bu yapının devamı öz bölgesinde henle kulpunu meydana getirir.
- Öz bölgesinden tekrar kabuk bölgesine çıkarak ikinci kıvrımlı kısım olan distal tüpü oluşturur.
- Daha geniş olan idrar toplama kanalına bağlanır.
- İdrar toplama kanalları öz bölgesinde piramit şeklindeki yapıları meydana getirir.
- İdrar toplama kanallarının açık uçları piramidin tepesinden havuzcuğa açılır.
Glomerulus kılcalları ile diğer doku kılcallarının karşılaştırılması | |
Glomerulus Kılcalları | Vücut Kılcalları |
İki (getirici ve götürücü) atardamar arasında yer alır. | Bir atardamar ile bir toplar damar arasında yer alır. |
Kan basıncı doku kılcallarının kan basıncının yaklaşık iki katı kadar fazladır. (70 mmHg) | Kan basıncı glomerulus kılcallarına göre daha düşüktür. |
Kan basıncı her yede aynı yani sabittir. | Kan basıncı, atardamar ucundan toplardamar ucuna doğru gittikçe azalır. |
Çift katlı yassı epitel dokudan (endotel) oluşur. | Tek katlı yassı epitelden oluşur. |
Madde geçirgenliği daha fazladır. | Madde geçirgenliği daha azdır. |
Yüksek kan basıncının etkisiyle sadece madde çıkışı (süzülme) olur. Madde geçişi tek yönlü gerçekleşir. | Atardamar ucundan madde çıkışı (süzülme), toplar damar ucundan ise madde girişi (geri emilim) olur. Madde geçişi çift yönlüdür. |
· Glomerulus kılcallarının çift katlı olması yüksek kan basıncına dayanma özelliği kazandırır.
|
BİLGİ: Getirici atardamardan götürücü atardamara doğru gidildikçe damar daralır. Bu durum glomerulusta kan basıncının düşmesini engeller. |
- Böbrek; nefronlarda idrar oluşturma işlevini üç aşamada gerçekleştirir.
- Yüksek kan basıncının etkisiyle kan hücreleri, plazma proteinleri ve yağ molekülleri dışındaki kan içeriğinin glomerulustan bowman kapsülüne geçmesine süzülme denir.
- Kalpten aorta pompalanan kanın yaklaşık 1/4’ü böbrek atardamarıyla böbreklere gelir.
- Böbrek atardamarıyla gelen kan; oksijen, besin ve üre bakımından zengindir. Böbrek içinde kılcallara ayrılan damarlar glomerulus kılcallarını oluşturur.
- Glomerulustan çıkan götürücü damar, nefron kanallarını saran bir ağ oluşturur.
- Glomerulus kılcallarında süzülme tek yönlüdür. Kan basıncı etkisiyle pasif taşımayla gerçekleşen süzülme esnasında kan hücreleri, plazma proteinleri ve yağ molekülleri gibi büyük moleküller bowman kapsülüne geçemez.
- Su, glikoz, amino asitler, vitaminler, Na+, K+, Ca+2, Mg+2, HCO3- vb. iyonlar; üre, ürik asit, amonyak ve kreatinin gibi boşaltım maddeleri yer alır.
- Albumin de bulunabilir.
- Bowman kapsülünde bu süzüntüdeki maddelerin konsantrasyonları kan plazmasıyla aynıdır.
- Süzüntü içerisinde bulunan bu moleküller getirici atardamarlarda fazla götürücü atardamarlarda azdır.
- Kan basıncı artarsa böbreklerde süzülme hızı da artar.
- Böbreklerde bir günde yaklaşık 180 litre sıvı süzülür.
BİLGİ: Süzülme olayı glomerulusta bulunan kılcal damarlardaki yüksek kan basıncından dolayı pasif taşımayla gerçekleşir. ATP harcanmaz. Daima glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne doğru tek yönlü gerçekleşir. |
Maddeler | Getirici atardamar | Götürücü atardamar |
Su | Fazla | Az |
Glukoz | Fazla | Az |
Amino asit | Fazla | Az |
Tuz | Fazla | Az |
Mineraller | Fazla | Az |
Üre | Fazla | Az |
Oksijen | Fazla | Az |
Bikarbonat iyonu | Fazla | Az |
Albümin | Eşit | |
Trigliserit | Eşit | |
Kan hücreleri | Eşit |
BİLGİ: Bowman kapsülüne geçen süzüntü içerisinde bulunmayanlar:
|
Nefronlarda Süzülme Hızını Belirleyen Basınçlar 1.Glomerulus kılcallarındaki kan basıncı (70mmHg): Kanı glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne iter. 2.Glomerulus kılcallarındaki ozmotik basınç (32 mmHg): Kan basıncının zıttıdır. 3. Bowman kapsülü içindeki hidrostatik basınç (14 mmHg): Bowman kapsülünden glomerulus kılcallarına doğru etki oluşturan bir kuvvettir. Süzülme = Glomerulusdaki Kan Basıncı – (Glomerulusun Ozmotik Basıncı + Bowmandaki Hidrostatik Basın) Buna göre, glomerulustan bowman kapsülü yönünde olmak üzere toplam süzülme basıncı 70 - (32+14) = 24 mmHg olur. Bu süzülme basıncı etkisi ile glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne doğru tek yönde, ATP harcamadan süzülme olayı gerçekleşir.
|
Böbreklerde süzülme hızını etkileyen faktörler: 1.Kan basıncının artması. 2.Kanın protein ozmotik basıncının azalması. 3.Soğuk havalarda kan damarları daralır ve kan basıncı artar. Bundan dolayı da süzülme hızı artar. Fazla idrar oluşur. 4.Vücut sıcaklığının artması kalp atışını dolayısı ile kan basıncını arttırır. Süzülme hızı da artar. 5.Sıcak havalarda terleme ile su kaybedilir. Ayrıca kan damarları genişler. Kan basıncı düşer. Bun bağlı olarak da süzülme hızı azalır. Az idrar oluşur. 6.Fazla oranda tuzlu besin yenilirse, süzülme hızı artar. Bu durumda getirici atardamar genişlerken götürücü atardamar daralır. Glomerulus kılcallarındaki kan basıncı artar. Buna bağlı olarak da süzülme hızı artar. 7.Kan şekeri arttığında süzülme hızı artar. Glikozun geri emilimi Na+ iyonlarının yardımı ile olur. Bu nedenle kanın Na+ derişimi artar. Getirici atardamar genişlerken götürücü atardamar daralır. Glomerulus kılcallarındaki kan basıncı artar. Buna bağlı olarak da süzülme hızı artar. |
- Bowman kapsülüne geçen süzüntünün nefron kanalcıklarında ilerlerken içerisindeki yararlı maddelerin bu kanalcıkları saran kılcallara geçerek yeniden kan dolaşımına katılmasına geri emilim denir.
- Geri emilim; proksimal tüp, henle kulpu, distal tüp ve idrar toplama kanalı boyunca gerçekleşir.
- Bowman kapsülünde geri emilim olmaz.
- Geri emilim, vücutta su ve madde kaybını önleyen önemli bir mekanizmadır.
- Günde yaklaşık 2 litre idrar üretildiğine göre süzülen sıvının %98’i geri emiliyor demektir.
- Nefron tübülleri ve toplama kanalı geri emilimde görevlidir.
- Nefron kanallarının kıvrımlı yapıda uzun oluşu yüzey genişliği sağlar.
- Bu kanalların kılcal damarlarla sarılı olması geri emilimi kolaylaştırır.
- Geri emilim pasif ya da aktif taşımayla olur. (Ozmoz, difüzyon ve aktif taşıma ile gerçekleşir.)
- Bowman kapsülünden proksimal tübüle geçen süzüntüden
- Maddenin kandaki miktarı eşik değerinin üzerindeyse geri emilim olmaz, madde idrarla dışarı atılır.
- Eğer kanda kalsiyum konsantrasyonu düşükse parat hormonun etkisiyle idrarda neredeyse hiç kalsiyum bulunmaz.
- Sağlıklı bir insanda glikoz ve amino asitlerin %100’ü, suyun %99’u, sodyumun %99,5’i, ürenin %50’si geri emilerek tekrar kana verilir. Böylece kandaki madde yoğunluğu ve ozmotik basınç sabit tutularak homeostasi sağlanır.
BİLGİ: ADH (Vazopressin) normalden fazla salgılanması durumunda daha fazla su geri emilir. Daha az miktarda ve derişik idrar oluşturulur. Az salgılanması durumunda ise az su geri emilir. Daha çok miktarda ve seyreltik idrar oluşturulur. |
- Aldosteron hormonu ile vücudun mineral dengesi sağlanır. Böbrek üstü bezinden salgılır.
- İdrar toplama kanalında geri emilim tamamlanır.
- İdrar toplama kanalında, su ve üre difüzyon ile geri emilir.
- Geri emilim maddenin kandaki yoğunluğuna bağlıdır.
- Her maddenin kandaki normal değerine eşik değer denir.
- Bir maddenin kandaki yoğunluğu eşik değerin üzerinde ise bu değeri aşan kısım nefron kanalcıklarından geri emilmez, idrarla dışarı atılır.
- Sağlıklı insanlarda glikoz ve amino asitlerin %100’ü, suyun %99’u, sodyumun %99,5’i, ürenin %50’si geri emilerek tekrar kana verilir.
- Böylece kandaki madde konsantrasyonları ve ozmotik basınç sabit tutularak homeostasinin oluşumuna katkı sağlanır.
- Kreatinin %100’ü atılır.
BİLGİ: Kreatin nefron kanallarından geri emilmez. Kreatin, karaciğer, böbrekler ve pankreasta doğal olarak üretilip, kanla kaslara gelen bir bileşiktir. Kaslarda enerji sağlamak için kullanılır. |
BİLGİ: |
- Glomerulustan bowman kapsülüne geçemeyen bazı iyonların (H+, K+, NH4+), antibiyotik, NH3, bikarbonat ve boya gibi bazı atık maddelerin aktif taşıma ile nefronu saran kılcal damarlardan nefron kanalcıklarına madde geçmesi olayıdır.
- Salgılama olayının yönü geri emilimin tam tersidir. Ağırlıklı olarak distal tüpte gerçekleşir.
- Salgılanan maddeler; ilaçlar, bazı organik asit ve bazlar, zehirli maddeler, amonyak, hidrojen iyonları, potasyum iyonları, boya gibi bazı atık maddelerdir.
- Bu işlem homeostasi bakımından önemlidir.
- Süzülme, geri emilim ve salgılama olaylarının sonucunda idrar oluşur.
- Süzüntü, toplama kanalıyla toplanır kanalın sonuna geldiğinde artık idrara dönüşmüştür.
- İdrar buradan böbrek havuzcuğuna iletilir.
- Böbrekten çıkan idrar, böbrek toplama kanallarıyla idrar kesesine gelir.
- Her ne kadar süzülen potasyumun tamamına yakını geri emilse de salgılamayla bir miktar potasyum (K+) idrara katılır.
- Hidrojenin idrarla atılması nedeniyle idrar pH’ı genelde asidiktir. Ortalama idrar pH'ı 6 olarak kabul edilmektedir.
- İnsanın vücudunda en yoğun ozmotik basınca sahip sıvı idrardır.
- Süzülen, geri emilen ve idrara katılan maddelerin miktarları ve geri emilme oranları;
- Vücutta çözünmüş haldeki mineral maddelerle suyun atılması veya tutulması üriner sistem sayesinde gerçekleşir.
- Kanın ozmotik basıncının ayarlanması ve üre, ürik asit, kreatinin gibi metabolik atıkların vücuttan uzaklaştırılması da üriner sistemin görevidir.
- Süzülme, geri emilim ve salgılama fonksiyonları sayesinde böbrekler homeostasinin korunmasını sağlar.
BİLGİ: Homeostazis (İç denge)
|
- Antidiüretik hormon (ADH; Vazopressin) toplama kanallarının duvarındaki epitel hücreler üzerinde etkilidir ve suyun geri emilmesini sağlar.
- Vücudun su ihtiyacı hissettiği plazma ozmotik basıncının artması durumunda hipofiz bezinden salgılanır. miktarı artar.
- Suyun kana doğru geri emiliminin artması idrarın bileşimindeki suyu azaltır ve idrar yoğunlaşır.
- Aldosteron hormonu, nefronun distal tübüllerini ve toplama kanallarını etkileyerek daha fazla sodyum (Na+) ve suyun (H2O) geri emilmesini sağlar. Aldoteron potasyumun atılımını da hızlandırır. Böylece kan basıncı yükselir ve kan hacmi artar.
KISA: Boşaltımda görev alan hormonlar: 1. Kalsitonin: Tiroit bezinden salgılanır Böbreklerden Ca+ iyonlarının geri emilimini azaltır. 2. ADH (Antidiüretik hormon= Vazopressin): Böbreklerden suyun geri emilimini arttırır. Kanın osmotik basıncı artınca hipofiz bezi uyarılır ve hipofizden ADH salınır. 3. Parathormon: Paratiroit bezinden salınır. Böbreklerden Ca+ iyonlarının geri emilimini arttırır. 4. Aldosteron: Böbrek üstü bezinden salınır. Böbreklerden Na+ ve Cl- iyonlarının geri emilimini arttırır. K- iyonlarının geri emilimini azaltır. Na+ ve Cl- geri emildiğinde kanın osmotik basıncı artar ve buna bağlı olarak suyun geri emilimi artar.
Kanda kalsiyum eksikliği varsa parathormon salgılanır ama kalsiyum fazlaysa kalsitonin salgılanarak, kalsiyum vücuttan uzaklaştırılır. Böylece kalsiyum dengesi sağlanmış olur. |
- Böbrekler; su ve tuz dengesinin korunması, boşaltım atıklarının vücuttan uzaklaştırılması ve hücre dışı sıvıların pH’ının korunmasında da görevlidir. Normalde 7,4 olan kanın pH’ı çeşitli tampon sistemler sayesinde dengede tutulur.
- Kandaki pH dengesinin asitliğe doğru değişmesine asidoz, bazlığa doğru değişmesine alkaloz denir.
- Asidoz ve alkaloz durumlarını önlemek için H+ iyon konsantrasyonlarını düzenleyen asit-baz tampon sistemleri devreye girer.
- Solunum sisteminde, dokular tarafından üretilen CO2’in karbonik aside sonrasında da H+ iyonları ve bikarbonat iyonlarına dönüşmesi tersinir bir şekilde gerçekleşir.
- CO2 miktarı arttıkça ortamda H+ iyonları artar ve pH azalır.
- Böbrekler, bir tampon görevi üstlenerek fazla H+ iyonlarını uzaklaştırırken HCO3- iyonlarının geri emilimini artırır. Böylece pH’ın dengelenmesine yardımcı olur.
BİLGİ: Böbrek Yetmezliği ve Diyaliz eğer böbrekler görev yapamaz halde hastalanmış ise böbrek yetmezliği ortaya çıkmış demektir. Bu durumda hemodiyaliz ile kanın artık maddeleri uzaklaştırılır Hemodiyaliz sırasında kan, hastanın atar damarının birinden diyaliz aletine pompalanır. Alet kandaki artık maddeleri uzaklaştırır. Daha sonra kan hastanın toplar damarına geri verilir. Kalıcı böbrek yetmezliği olan hastalar böbrek nakli yapılana kadar diyalize gereksinim duyarlar. Böbrek naklinden fayda sağlayacak hastalar böbrek ölen kişilerden alınmaktadır. |
BİLGİ:
1. Metabolizmanın hızlanması ile vücut sıcaklıkları artar. 2. Postları (kılları) sıklaşır, deri altındaki yağ katmanları kalınlaşır. 3. Derideki damarlar daralır, ısı yayılması azaltılır. 4. Vücut çıkıntılarındaki (ayaklar, kuyruk…) damarlarda ters akım ile ısı değişimi sağlanır. 5. Titreme ile vücut sıcaklığı arttırılır. 6. Büzülme ve sıcak yerlere gitme davranışı gösterir. Endotermlerin Sıcakta Vücut Sıcaklığını Düzenlemesi 1. Metabolizmaları yavaşlar. 2. Postları (kılları) seyrekleşir, yağ katmanları incelir. 3. Derideki damarlar genişler, ısının yayılması sağlanır. 4. Buharlaşma ile ısı kaybı sağlanır. Terleme ve soluk verme sırasında buharlaşma olur. Sık soluma sağlanarak buharlaşma arttırılır. 5. Üyelerini açarak yatma, soğuk yerlere gitme davranışı görülür |
Maddeler | Böbrek atardamarı | Böbrek toplardamarı |
CO2 | Az | Fazla |
O2 | Fazla | Az |
Su | Fazla | Az |
Üre | Fazla | Az |
Tuz | Fazla | Az |
Glikoz | Fazla | Az |
Vitamin | Fazla | Az |
Kan basıncı | Fazla | Az |
Kan akış hızı | Fazla | Az |
Atık madde | Fazla | Az |
Plazma proteinleri | Eşit | |
Protein ozmotik basıncı | Eşit | |
Alyuvar hücresi | Eşit |
BİLGİ: Üre miktarı bakımından böbrek atar damarı, böbrek toplar damarı ve üreter karşılaştırıldığında; üre miktarı en çok olan böbrek atar damarı, en az olan ise böbrek toplar damarıdır. Üre yoğunluğu çoktan aza; üreter > böbrek atar damarı > böbrek toplar damarı |
İDRAR MİKTARININ DÜZENLENMESİ
- Memelilerde idrar miktarı;hava sıcaklığına, kan basıncına, alınan sıvı miktarına, henle kulpu ve toplama kanalı uzunluğuna bağlı olarak değişebilir.
Sıcak ortamdaki değişim | Soğuk ortamdaki değişim |
Kılcal damarlar genişler, Kan basıncı azalır, Süzülme hızı azalır, Terleme ile su kaybı artar, İdrar miktarı azalır. | Kılcal damarlar daralır, Kan basıncı artar, Süzülme hızı artar, Terleme ile su kaybı azalır, İdrar miktarı artar. |
Sıcak ortamlarda yaşayan memelilerde, henle kulpu ve toplama kanalı uzun, malpighi piramitleri büyüktür. | Soğuk ortamda yaşayan memelilerde henle kulpu kısa, toplama kanalı uzun, malpighi piramitleri küçüktür. |
BİLGİ: Çöl ortamında (kurak bölgelerde) yaşayan memeli hayvan türlerinin henle kulpu uzun ve öz bölgesinin derinliklerine kadar uzanır. Bu sayede suyun geri emilimi artar ve idrarla atılan su miktarı azalır. Yani yoğun (derişik) idrar oluşturulur. |
- Böbrekler; süzülme, geri emilim asidik veya bazik maddeler salgılama ve iyon değişimi gibi etkilerle vücuttaki kanın ve hücreler arası sıvının su, sodyum, potasyum gibi maddelerin dengede kalmasını sağlar.
- Kanın pH’ı 7,4′tür. pH değerinin 7 veya 7,7 olması durumu ölüme sebep olur. Böbrekler kanın pH’ı değiştiğinde hidrojen ve karbonat iyonlarını salgılayarak kan pH’ını düzenler. Fazla hidrojen iyonu oluştuğu zaman bunu böbrek kanallarındaki sodyum iyonu ile değiştirerek hidrojen iyonunu azaltır, pH’ı düşürmüş olur.
- Böbrekler kanın yoğunlaşması ile hipofizden salgılanan vazopressin (ADH) hormonu ile suyun geri emilimini artırarak doku sıvısındaki su miktarını ayarlar.
- Böbrek üstü bezlerinden salgılanan aldosteron hormonunun etkisi ile böbrekteki mineral ve tuz miktarı dengede tutulur.
- İnsan kanındaki tuz oranı %1 dir. Deniz suyu içen bir insanın kanında yoğunluk artacağından dokulardan kana su geçişi artar. Bu durumda dokular fazla su kaybeder böbrekler bu tuzu atmaya çalışsa da gerekli süzme ve boşaltımı yapamazlar ve fazla su kaybından dolayı ölüm olur.
BİLGİ: Fazla miktarda deniz suyu içen insan ölür. İnsan kanındaki tuz oranı %0,09 dur. Deniz suyunda %3 oranında tuz vardır. İnsan böbreği en fazla %2 tuz içeren sıvıyı süzebilir. Deniz suyu sindirim kanalından emilip kana karıştığında, kanın tuz oranı çok yükselir. Kanın ozmotik basıncı arttığı için doku sıvısından ve hücrelerden kan su emilir. Kanın hacmi artar. Hücreler çok su kaybettiği için plazmolize uğrar. Böbrekler aşırı miktardaki su ve tuzu kandan uzaklaştıramaz. |
BİLGİ: Akut böbrek yetmezliğinin ve kronik böbrek yetmezliğinden farkı; Akut böbrek yetmezliği ile kronik böbrek yetmezliğinin oluşma nedenlerinde farklılıklar olduğu gibi akut yetmezlik ayrıca geçicidir. Kronik böbrek yetmezliğinde ise böbreklerde kalıcı hasarlar oluşur, geriye dönüşümsüzdür ve ilerleme yönündedir. Akut yetmezlik aniden gelişir. Tedavi edilmezse kronik yetmezliğe dönüşebilir. |
BİLGİ:
|
- Kronik böbrek yetmezliğinin en etkin tedavisi böbrek naklidir. Böbrek nakli, temel olarak bir insanın böbreğinin bir diğer insana yerleştirilmesidir. Kişinin akrabalarından alınarak yapılan nakillere “canlı böbrek nakli”, beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişiden alınan böbrekle yapılan nakle “kadavra böbrek nakli” denir.
- Böbrek naklinde en önemli sorun yeterli sayıda böbrek vericisi olmayışıdır. Hastaların, kendileriyle uyumlu böbreğe sahip ve verici olmayı kabul eden bir akrabası bulunmayabilir. Bu durumda tek şansları, beyin ölümü gerçekleşen kişilerden alınan böbreklerle yapılacak olan kadavra böbrek naklidir.
- Batılı ülkelerde yapılan nakillerin yaklaşık %80’i kadavra kökeniyken ülkemizde durum bunun tam tersidir. Bunun en önemli sebeplerinden biri beyin ölümü kavramının tam olarak bilinmemesidir. Beyin ölümü geri dönüşü olmayan koma hali olarak tanımlanır. Kalp, böbrek ve karaciğer gibi hayati organlar bir süre daha yaşamaya devam etse de beyindeki ana kumanda merkezleri geri dönülmez olarak hasar gördüğü için bir süre sonra tüm organların çalışması durur, yani ölüm kaçınılmazdır. Beyin ölümü gerçekleştikten sonra, kalbin durmasına kadar geçen süre bazen saatler bazen de birkaç gün sürebilir. Organların bu süre içerisinde alınması gerekir. Bir organ ancak kan dolaşımı durmadan ölür ve kullanılamaz. Bu nedenle bir hastanın beyin ölümü tespit edildikten sonra en kısa sürede hasta yakınlarından bağış için izin istenmesi gerekir. Beyin ölümü tespit edilen bir kişinin birçok organı kullanılabilir. Şu bilinmelidir ki ölen kişinin iki böbreği, karaciğeri, akciğeri, bağırsakları, korneaları ve hatta kemikleri birçok insanın hayatını kurtaracaktır. Bağış yapılmadığındaysa organlar toprağın altında çürüyecektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder