HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Belirli bir büyüklüğe ulaşmış hücreler bölünerek çoğalır.

BİLGİ:

Bölünme ile oluşan yavru hücreler;

Bir hücrelilerde üremeyi sağlarken çok hücrelilerde üreme ile birlikte büyümeyi, gelişmeyi, yaraların onarılmasını, ölen bazı hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağla

• Bir hücrenin bölünebilmesi için gerekli temel şart, belli bir büyüklüğe ulaşmasıdır.

BİLGİ:

Bölünebilmesi için belirli bir büyüklüğe ulaşma şartı taşımayan hücreler vardır. Bunun en güzel embriyonik hücrelerdir. Bu hücreler, segmentasyon dediğimiz olay ile belli bir büyüklüğe ulaşma şartı olmaksızın sadece DNA eşlenerek hızlı mitoz bölünmeler ile sayılarını kısa sürede artırır.

Hücreyi bölünmeye zorlayan sebepler

1.Hücre büyüdükçe, çekirdek hacmi/sitoplazma miktarı arasındaki oran azalır. Bu durum çekirdeğin hücreyi yönetmesini güçleştirir.

2. Büyüme sırasında hücrenin hacmi yarı çapının küpüyle(r3) büyürken, yüzeydeki büyüme yarı çapının karesi (r2) ile olur. Bunun sonucunda hacim/yüzey oranı artar.

Böylece hücrenin;

Madde alış verişi

Madde iletimi,

Artık madde atılması,

Gaz alış verişi,

Çekirdeğin hücredeki denetimi zorlaşır.

Bütün bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için hücre bölünerek yüzeyini genişletir.

BİLGİ:

Hücre bölünmesinin temel nedeni azalan yüzey/hacim oranını artırmaktır.

• Hücreye bölünme emri veren merkez çekirdektir.

BİLGİ:

Bir hücrenin bölüneceğinin kesin kanıtı DNA’sının eşlenmiş olmasıdır.

BİLGİ:

Hücre büyümesi ile birlikte;

• Hücrede yüzey/hacim oranı azalır.
• Hücrede hacim/yüzey oranı artar.
• Hücrede çekirdek /sitoplazma oranı azalır.
• Hücrede sitoplazma/çekirdek / oranı artar.

Hücre Döngüsü

• Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir.
• Hücre döngüsü interfaz ve mitotik (M) evreden oluşur.

 

1.İnterfaz evresi: 

• İki mitoz arasında gerçekleşen, bölünmeye hazırlık evresidir. 
• Bölünme evresi değildir. 
• Bölünme evresi interfazdan sonra başlar. 
• Bu evrede daha sonraki evreler için gerekli olan maddeler sentezlenir.
• İnterfaz, ökaryot hücrelerde döngünün yaklaşık %90’ını kapsar. Örneğin insanın deri hücresinde döngü 24 saat sürer ve bunun neredeyse 22 saati interfazda geçer.

BİLGİ:

İnterfaz evresindeki bir hücre dinlenme durumunda değildir. Embriyonik hücre döngüsünün interfazında DNA eşlenmesi görülürken hücrelerde büyüme görülmez. Kısa sürede ve hızla çoğalırlar.

İnterfaz Evresinde Gerçekleşen Olaylar

• Mitokondri ve ribozom gibi organellerin sayısı artırılır.
• DNA molekülü kendi eşler (replikasyon). DNA ile bir araya gelen histon proteinleri kromatin adını alır ve kromatinlerin miktarı da iki katına çıkmış olur.

BİLGİ:

İnterfazdaki DNA eşlenmesi ile hücrenin DNA miktarı iki katına çıkar. Bunun sonucunda tek kromatitli bir kromozom iki kromatitli bir kromozom haline gelir. Yani kromozom sayısı değişmez.

• Varsa sentrozom eşlenmesi gerçekleşir.
• ATP, RNA ve protein sentezi de hızlanır.
• Hızlanan metabolizmayı kontrol etmesi için enzimler sentezlenir. 
• Bu olayların gerçekleşmesi sonucunda hücrenin sitoplazma miktarı artar ve hücrenin büyüdüğü gözlenir. Sitoplazma miktarının bu kadar artması sonucunda hücre zarı sitoplazmanın ihtiyaçlarını karşılayamaz hâle gelir.
• Çekirdek bölünme emrini verir.

BİLGİ:

İnterfaz evresindeki bir hücre dinlenme durumunda değildir. Embriyonik hücre döngüsünün interfazında DNA eşlenmesi görülürken hücrelerde büyüme görülmez. Kısa sürede ve hızla çoğalırlar.

Bütün canlı hücrelerde bölünme özelliği yoktur.

Erişkin hayvanlarda bazı hücrelerin (örneğin sinir, sperm, yumurta ve kas hücreleri) bölünmesi tümüyle durmuştur. 

Karaciğer gibi bazı iç organların hücreleri de sadece yaralanma ya da hücre ölümü sonucu kaybedilen hücrelerin yenilenmesi gerektiğinde bölünürler.

MİTOTİK EVRE:

Hücre bölünmeleri ile ilgili kavramlar

Kromatin iplik: Ökaryot hücrelerde ince uzun ip yumağı şeklindeki DNA ve proteinden oluşan yapıdır.

Kromozom: Hücre bölünmesi sırasında kromatin ipliklerinin kısalıp kalınlaşması ile oluşan yapıdır.

Sentromer: Kromozomların yaklaşık orta kısmında bulunan ince bölüm. Kardeş kromatidlerin birbirleri ile bağlandığı bölgedir.

BİLGİ:

Hücredeki kromozom sayısı “bağımsız sentromer sayısı” kadardır.

Kinetekor: Sentromerlerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı özel proteinlerdir.

Homolog kromozom: Biri anneden diğeri babadan gelen aynı özelliğin genlerini taşıyan büyüklük ve şekilleri aynı olan kromozomlardır.

Diploit hücre (2n): Homolog kromozom çiftlerini taşıyan hücrelerdir.

Örnek: Tüm vücut hücreleri (somatik hücreler), Zigot, embriyo, eşey ANA üreme hücreleri diploit hücrelerdir.

Haploit hücre (n): Homolog kromozom çiftlerinden sadece birini taşıyan hücredir.

Örnek: Üreme hücreleri (yumurta ve sperm hücreleri), Erkek arı hücreleri, bakteriler haploit hücrelerdir.

BİLGİ:

Diploit hücrelerde (2n) homolog kromozomlar bir arada bulunurken, haploit hücrelerde(n) homolog kromozomlar bir arada bulunmaz. Çünkü diploit hücrelerden mayoz bölünme ile haploit hücreler oluşurken homolog kromozomlar ayrılarak farklı hücrelere geçerler.

Mitoz Bölünmenin Özellikleri

• Vücut hücrelerinde görülür
• Sonuçta iki hücre oluşur.
• Oluşan hücrelerin gen yapısı ana hücre ile aynıdır.
• Tek hücrelilerde üremeyi, çok hücrelilerde yaraların onarılması ve büyümeyi sağlar.
• Tek safhada gerçekleşir.
• Bölünme esnasında meydana gelen mutasyon yavru bireye geçmez.
• Haploid ve diploid hücrelerde görülür.
• Krossing-over oluşmaz. Çeşitlilik görülmez.

BİLGİ:

Mitoz sonucu oluşan hücrelerde kalıtsal çeşitlilik oluşmuş ise bu durum mutasyon ile açıklanır.

• Oluşan hücrenin çekirdeği ana hücrenin çekirdeği kadardır.
• Enerji harcanır.
• Hem eşeyli hem eşeysiz üremede görülür.

Mitoz bölünme ile canlılarda gerçekleşen olaylar:

a.Bir hücrelilerde üremeyi (eşeysiz çoğalmayı) sağlar.

BİLGİ:

Bakteri, arke ve amip gibi tek hücreli organizmalarda mitoz veya mayoz bölünme görülmez. 

Çekirdeği olmayan prokaryotlarda hücreler, binary fisyon denilen bölünme yöntemiyle bölünürler.

b.Çok hücreli canlılarda;

• Büyüme (canlının boy ve ağırlık olarak artması)
• Gelişme (organların hücre sayısını arttırarak olgunlaşması)
• Rejenerasyonu (yenilenmeyi) sağlar.
• Bazı çok hücrelilerde eşeysiz üremeyi (bitkilerde vejetatif üremeyi) sağlar.

MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ

Mitoz, çekirdek bölünmesi demektir. 

Bu olayın hemen arkasından sitoplazma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir.

1.Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez): 

• Sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere bir birini izleyen dört evrede tamamlanır.
• 2n=4 kromozomlu bir hayvan hücresinde bu evreleri görelim.

a. Profaz Evresi

• Kromatin iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
• Hayvan hücrelerinde bulunan ve interfaz evresinde eşlenmiş olan sentrozomlar (sentriyoller) ayrı kutuplara doğru giderken, aralarında iğ iplikleri oluşur. İğ iplikleri iki sentrozomdan uzanan mikrotübüllerdir.
• Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz iğ ipliklerini sitoplazmada bulunan özel proteinler (mikrotübüller) oluşturur. Oluşan iğ ipliklerinin bir kısmı kinekorlara bağlanır.

b. Metafaz Evresi

• Kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunmuş kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine dizilir.
• Kromozomların mikroskopta en belirgin görüldüğü evredir.
• Kromozomların fotoğrafı çekilerek karyotip oluşturulabilir.

(Karyotip; kromozomların uzunluk, sentromer konumu gibi özelliklerine göre sınıflandırılıp dizilmesidir. Bu yolla anormal kromozom sayıları tespit edilebilir.)

c. Anafaz Evresi

• Kromozomların sentromerleri bölünür.
• Kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler. Bu hareket kinetokorlara bağlı mikrotübüllerin boylarının kısalmasıyla gerçekleşir.
• Artık kromatitler kromozom olarak adlandırılır. Bunun için anafaz evresinde kromozom sayısı iki katına çıkmış olur. (4n)
• Kinetekora bağlı olmayan mikrotübüllerin uzamasıyla da hücrenin boyu uzar.
• Hayvan hücresinde sitokinez başlar.

d. Telofaz Evresi

• Bir nevi profaz evresinin tersi olayların gerçekleştiği evredir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Kromozomlar kromatin iplik haline gelir.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.
• Bitki hücresinde sitokinez başlar.

BİLGİ:

Mitoz sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısının ve yapısının aynı kalmasının sebebi bu evredeki kardeş kromatit ayrılmasıdır.

2.Sitoplazma bölünmesi: (Sitokinez): 

• Genellikle telofaz ile birlikte olur.

a. Bitki hücresinde sitokinez : 

• Hücre zarında bulunan selüloz sentez kompleks proteinleri tarafından sentezlenen selüloz liflerinin golgi tarafından düzenlenmesi ile hücre plağı tamamlanır. 
• Sonuçta ana hücre ile kromozom sayısı, DNA miktarı ve genetik yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur.

BİLGİ:

Bitki hücrelerindeki hücre duvarı, sitokinezin boğumlanma ile gerçekleşmesini engeller.

b. Hayvan hücresinde sitokinez : 

• Mikroflamentlerden oluşan protein iplikçikler, halka oluşturup sitoplazmanın daralarak boğumlanmasını sağlar.
• Sonuçta ana hücre ile kromozom sayısı, DNA miktarı ve genetik yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşur.

BİLGİ:

Mitoz sonucu oluşan hücrelerin organel sayısı, sitoplazma miktarı ve büyüklükleri farklı olabilir.

Karşılaştırılan Özellik	Bitki Hücresinde	Hayvan Hücresinde
Sentrozom eşlenmesi	Yok	Var
İğ ipliklerinin oluşumu	Mikrotübül organize edici merkez tarafından oluşturulur.	Sentrozom sayesinde mikrotübüllerden oluşur.
Sitokinez	Orta lamel (ara plak) oluşumu ile olur.	Boğumlanma ile olur.

n=4 Kromozomlu bir hücrenin döngüsü ile ilgili bazı veriler:

 

2n=4 Kromozomlu bir hücrenin döngüsü ile ilgili bazı veriler:

Evre	DNA miktarı	Kromozom sayısı	Komatit sayısı
İnterfaz öncesi	2x	4	4
İnterfaz	4x	4	8
Profaz	4x	4	8
Metafaz	4x	4	8
Anafaz	4x	8	8
Telofaz	4x	8	8

 

BİLGİ:

İnterfazdaki DNA eşlenmesinden sonra profazda ve metafazda kromozomlar çift kromatitlidir. Anafazda kromatitler ayrılır. Dolayısı ile anafaz ve telofazda kromozomlar tek kromatitlidir

Farklı mitoz bölünmeler

1.ENDOMİTOZ

İnterfaz ve çekirdek bölünmesi (karyokinez) olurken, sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmediği bölünmedir. Böylece çok çekirdekli hücreler oluşur.

BİLGİ:

Çizgili kaslarımızdaki çok çekirdeklilik endomitoz ile değil, hücre kaynaşması ile oluşur.

Örnek: Bazı cıvık mantarlarda ve polen oluşumunda görülür.

BİLGİ:

Endomitoz, amitoz gibi hücre iç ritmini aksatmadan hücrelerin daha fazla metabolik aktiviteye sahip olmasını sağlar.

2. AMİTOZ

Çekirdek zarı erimeden boğumlanarak ikiye bölünmesinden sonra sitoplazmanın da boğumlanarak ikiye ayılması şeklinde gerçekleşen bölünme şeklidir.

Örnek: Amip, öglena, gibi, ökaryot bir hücrelilerin bölünmesi, bira mayasının tomurcuklanması.

BİLGİ:

Çekirdeği olmayan prokaryotlarda hücreler, binary fisyon denilen bölünme yöntemiyle ikiye bölünme diyebileceğimiz en basit bölünme şekli ile çoğalırlar.

HÜCRE DÖNGÜSÜNÜN KONTROLÜ

• Hücre döngüsünde bir hücrenin yaşam sürecindeki olaylar genlerin kontrolü altındadır.
• Hücre döngüsünün farklı evreleri arasındaki düzeni sağlayan G1, G2 ve M kontrol noktaları vardır. Bu noktalardaki “dur” ve “devam et” sinyalleri döngüyü düzenler.
• G1 kontrol noktası: Hücre yeterli büyüklüğe ulaşmışsa, ortamda yeterli besin ve büyüme faktörleri varsa, DNA’da hasar yoksa “devam et” sinyali verilir.
• G2 kontrol noktası: DNA eşlenirken hata veya hasar oluşmuş ise bu durumlar düzeltilinceye kadar “dur” sinyali verilir.
• M kontrol noktası: Kromozomların iğ ipliklerine tutunup tutunmadığı kontrol edilir. Kinetekorlar iğ ipliğine tutunmazsa anafaz başlamaz. Bu kontrol, oluşacak yavru hücrelerdeki kromozom sayısının eşit olmasını sağlar.

• Hücre döngüsünün kontrolünün bozulması kansere neden olur. Kanser hücreleri hücre döngüsünün kontrolünü sağlayan sinyallere cevap vermeyen ve devamlı çoğalan hücrelerdir.
• Tipik bir memeli hücresi, laboratuvar ortamında 20-50 kez bölünebilirken kanserli hücrelerin uygun besin ortamında hiç durmadan bölündükleri gözlenmiştir. Bu durum kanserli hücrelerin ölümsüz olduğunu gösterebilir. Çok hücreli bir canlı vücudu, farklı özelliklere sahip bir hücreyi bağışıklık sistemiyle yok etmeye çalışır ancak yok edemezse büyüyen bu doku tümör hâlini alır.
• Bir tümörün başlangıçtaki durumu iyi huyludur. Bu tümörler vücuttan alınarak sorun çözümlenebilir. 
• Fakat organların işlevlerini bozan kötü huylu tümörler bireyin kanser olduğunu gösterir.
• Kanserli hücreler, kan ve lenf dolaşımına katılıp bütün vücudu dolaşarak, bazı dokularda yeniden yayılabilirler. Bu hücrelerin tümör oluşturdukları ilk dokudan daha uzak dokulara sıçramasına, yayılım göstermesine metastaz denir.
• Kanser hastalığının nedenleri arasında kalıtsal yolla aktarılan iç faktörlerin dışında sigara ve alkol kullanımı, sağlıksız ve aynı tip beslenme, radyasyon, güneş ışınlarının uzun süreli etkisi ve virüsler gibi pek çok çevresel faktör vardır.

MAYOZ BÖLÜNME

• Eşeyli üreyen canlılarda gametlerin (üreme hücrelerinin) oluşumunu sağlayan özel bir bölünme şeklidir.
• Mayoz bölünmenin amacı; kromozom sayısının yarıya inmesini sağlamaktır.
• Bu bölünme ile diploit (2n) hücrelerden haploit (n) hücreler meydana gelir. Bu durum tek bir DNA eşlenmesinden sonra arka arkaya iki hücre bölünmesiyle sağlanır.
• Bu bölünme eşeyli üreyen canlılarda döllenme ile birlikte kromozom sayısının nesilden nesile sabit kalmasını sağlar.

·        Bu bölünme sonunda bir hücreden, kromozom sayısı yarıya inmiş, kalıtsal yapısı değişmiş 4 yeni hücre oluşur.

·        Mayoz bölünmede kalıtsal çeşitliliğe neden olan iki olay vardır.

1.Homolog kromozomların rast gele dizilip ayrılması. (Her mayozda olur)

2.Krossing over olayı (Her mayozda olmak zorunda değildir.)

·        Mayoz bölünmede krosing over olursa oluşan hücrelerin dördü de kalıtımsal olarak birbirinden farklıdır. Şayet krossing over olmaz ise mayoz II mitoza benzediğinden dolayı oluşan hücrelerin ikisi birbirine değer ikisi de birbirine ve kendilerini oluşturan hücreye kalıtımsal olarak benzer.

• Bu bölünme dişi bireylerin yumurtalıklarında ve erkek bireylerin testilerindeki diploit ana üreme hücrelerinde görülür.
• Mayozla meydana gelen haploit (n) hücrelere gamet (üreme hücresi) denir.
• Erkek üreme hücresine sperm, dişi üreme hücresine ise yumurta denir
• Mayoz bölünme, bir birini takip eden Mayoz I ve Mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
• Her iki bölünmede de mitozda olduğu gibi profaz, metefaz, anafaz ve telofaz evreleri görülür.
• Mayoz I’de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz II’de ise kromozom sayısı değişmez.
• Mayoz I de homolog kromozomlar, mayoz II de kromatidler ayrılır.

• Karyokinez (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) Mayoz I ve Mayoz II de birer defa olmak üzere ikişer defa gerçekleşir.
• Mayoz öncesinde interfaz evresi gerçekleşir.
• DNA eşlenmesi bu interfazda bir defa gerçekleşir.
• Sentrozom eşlenmesi iki defa gerçekleşir.
• Üreme ana hücreleri mayoza başlamadan önce interfaz adı verilen bir hazırlık evresi geçirir.

Homolog kromozomların şansa bağlı ayrılma olasılığı;

İnsanda 23 çift homolog kromozom vardır. Onun için sadece homolog kromozomların şansa bağlı olarak kutuplara gitmesine dayalı olarak insanda 223 = 8,4 milyon kadar farklı kombinasyonun olması mümkündür.

İNTERFAZ

Mitoz öncesinde görülen interfaz gibi burada da DNA replikasyonu gerçekleşir. Böylece her kromozom genetik olarak aynı yapıda olan iki kromatitli hâle gelmiş olur. Bir kromozomdaki kardeş kromatitler sentromer bölgelerinden birbirlerine bağlıdır. Bu evrede sentrozomların eşlendiği de görülür Ayrıca büyüme, solunum, RNA sentezi ve protein sentezi gibi metabolik olayların hızlanması yine üreme ana hücrelerinin interfazında görülen olaylardandır.

2n=4 kromozomlu bir eşey ana hücresinde mayoz bölünmenin evreleri

A. MAYOZ I

a. Karyokinez I

1.Profaz I

• Mayozun en uzun ve en karmaşık evresidir.
• Çekirdekçik ve çekirdek zarı erimeye başlar, profaz I sonunda kaybolur.
• Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom haline gelir.
• nterfazda kendini eşlemiş olan sentriyoller zıt kutuplara çekilerek aralarında iğ ipliklerini oluştururlar.
• Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.
• Homolog kromozomlar yan yana gelerek birbirine değmesine kiyazma denir. 
• Kiyazma halindeki homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine sarılmasına sinaps denir.
• Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit grupları oluşur. Bu dörtlü gruplara tetrat denir.

BİLGİ:

Tetratların sayısı haploit kromozom sayısına eşittir.

• Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçacıkları arasında gen değiş tokuşu olur. Bu olaya krosing over denir. 
• Krosing over ile kalıtsal çeşitlilik sağlanabilir.

BİLGİ:

Krossing over olayı kromozom, gen sayısını ve gen yapısını değiştirmez. Kromozomların yapısını (gen dizilimini) değiştirebilir.

• Aynı kromozom üzerinde bulunan genler arasındaki mesafe arttıkça krossing over olma olasılığı da artar.

2. Metafaz I

Homolog kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine karşılıklı dizilirler.

Her kromozomun kardeş kromatidleri senteromerleri ile birbirine bağlıdır.

3.Anafaz I

İğ ipliklerinin kısalmasıyla homolog kromozomlar birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler.

Ayrıca homolog kromozomların ayrılması kromozom sayısının yarıya inmesini sağlar.                                         

4.Telofaz I

İğ iplikleri kaybolur.

Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.

Telofaz I ile eş zamanlı olarak sitoplazma bölünmesi de görülür.

b.Sitokinez I

Hayvan hücrelerinde hücre zarının dıştan içe boğumlanması ile, bitki hücrelerinde ise ara lamel (plak) oluşumu ile sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.

Sitokinez I sonucunda haploit (n) kromozomlu iki hücre oluşur. Bu yeni hücreler mayoz II geçirir.

B. MAYOZ II

Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer. Temel fark mitoz başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olurken mayoz II başlangıcında replikasyon olmamasıdır.

a.Karyokinez II

1. Profaz II

• Çekirdek zarı ve çekirdekçik eriyerek kaybolur.
• Sentriyoller zıt kutuplara çekilerek iğ iplikleri oluştururlar.
• Kromozomlar kinetekorları ile iğ ipliklerine tutunurlar.

2.Metafaz II

• Kromozomların hepsi ekvatoral düzlemde yan yana dizilir ve her kromozoma zıt kutuplardan gelen iğ iplikleri tutunur.

3. Anafaz II

• Kromozomların sentromerleri bölünür (yarılır).
• İğ ipliklerinin kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak zıt kutuplara çekilirler
• Her bir kromatit artık birer kromozomdur.

4.Telofaz II

• Profazın tersi olaylar gerçekleşir.
• İğ iplikleri kaybolur.
• Çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluşur.

b.Sitokinez II

• Mayoz I sonucunda oluşan 2 hücrenin her birinden ikişer tane haploit (n) hücre daha oluşur.
• Böylece sonuçta 2n=4 kromozomlu diploit bir üreme ana hücresinden, haploit (n) kromozomlu 4 yeni hücre oluşmuş olur.

MİTOZ ve MAYOZUN ORTAK ÖZELLİKLERİ

1. DNA eşlenmesi

2. İğ ipliği oluşumu

3. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimesi

4.Kardeş kromatit ayrılması (Mitozda ve mayoz II’de)

5. Sentromer bölünmesi (mitozda anafaz, mayozda anafaz II’de)

6. Mitotik evreler (profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez) ortak olarak görülür.

MİTOZ ve MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR

MİTOZ	MAYOZ
Vücudun bütün doku ve organlarında görülür. Somatik (vücut hücrelerinde) görülebilir.	Çiçeklerin ve hayvanların üreme organlarında görülür. Somatik hücrelerde görülmez.
Tek hücrelilerde üreme, çok hücrelilerde büyüme, gelişme, rejenerasyon, bazı canlılarda (erkek arı gibi) gamet oluşumunu sağlar.	Eşeyli üreyen 2n kromozomlu canlılarda gamet (üreme hücresi) oluşumunu sağlar. Gametler de üremeyi sağlar.
Zigot oluşumundan canlının ölümüne kadar devam eder.	Ergenlik döneminde başlar, üreme dönemi boyunca devam eder.
Sonuçta iki yeni hücre oluşur.	Sonuçta 4 yeni hücre oluşur.
Oluşan hücreler, birbirleriyle ve atasal hücre ile aynı genetik yapıya sahiptir.	Oluşan hücreler, birbirlerinden ve atasal hücrelerden farklı genetik yapıya sahip sahiptir.
Kromozom sayısı değişmez.	Kromozom sayısı yarıya iner.
n, 2n kromozomlu hücrelerde görülebilir.	2n kromozomlu üreme ana hücrelerinde görülür.
Çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri birer defa gerçekleşir.	Çekirdek ve sitoplazma bölünmeleri ikişer defa gerçekleşir.
Homolog kromozomlar ayrılmaz.	Anafaz I’de homolog kromozomlar ayrılır.
Tetrat, sinaps, kiyazma ve krossing over olayları görülmez.	Tetrat, sinaps, kiyazma ve bazen de krossing over görülür.

MAYOZ I, MAYOZ II ve MİTOZ ARASINDAKİ FARKLAR

MAYOZ I	MAYOZ II	MİTOZ
Replikasyon var.	Replikasyon yok.	Replikasyon var.
Homolog kromozomlar ayrılır.	Kardeş kromatitler ayrılır.	Kardeş kromatitler ayrılır.
Homolog kromozomlar karşılıklı dizilir.	Kromozomlar yan yana dizilir.	Kromozomlar yan yana dizilir.
Sinaps, kiyazma ve tetrat görülür.	Sinaps, kiyazma ve tetrat görülmez.	Sinaps, kiyazma ve tetrat görülmez.
Krossing over görülebilir.	Krossing over görülmez.	Krossing over görülmez.
Kromozom sayısı yarıya iner.	DNA miktarı yarıya iner.	Kromozom ve DNA miktarı değişmez.
Sentromerler bölünmez.	Sentromerler bölünür.	Sentromerler bölünür.
Çekirdek bölünür	Çekirdek bölünür	Çekirdek bölünür
Sitoplazma bölünür.	Sitoplazma bölünür.	Sitoplazma bölünür.

ÖNEMLİ:

1. Mayoz I’de kromozom sayısı, mayoz II’de DNA miktarı yarıya iner.

2. Mayoz I'in anafaz I evresinde homolog kromozomlar ayrıldığı için kromozom sayısı yarıya iner.

3. Mayoz II’de, başlangıcında DNA eşlenmesi (replikasyon) olmadığı için DNA miktarı yarıya iner.

4.Mitozda olduğu gibi mayoz bölünmede de oluşan hücreler ile ana hücrenin; sitoplazma miktarı, hücre büyüklüğü ve organel sayısı farklı olabilir.

5. Mayozda oluşan hücrelerin ana hücre ile organel çeşidi farklı olabilir. Örneğin yumurta ana üreme hücresinde sentrozom bulunurken, mayoz ürünü olan yumurta hücresinde sentrozom yoktur. Dolayısı ile yumurta hücreleri bölünmezler.

6. Mayoz bölünme geçiren ana üreme hücresinin kromozom sayısı ile anafaz II’deki kromozom sayısı eşittir.

MAYOZUN ÖNEMİ

• Bir türün bireyleri arasındaki genetik çeşitlilik ve kromozom sayısının türler arasında sabit tutulması mayozla sağlanır.
• Mayozun profaz I evresinde gerçekleşen, krossing over sırasında meydana gelen gen değişimi genetik çeşitliliğin nedenlerinden biridir. Bu durum yeni gen kombinasyonları meydana getirir.
• Mayoz I’in anafaz I evresindeki homolog kromozomların rast gele ayrılması çeşitliliğin bir diğere sebebidir.
• Ayrıca eşeyli üreme sırasındaki rastgele eşleşmelerle de genetik çeşitlilik oranı artar. Örneğin gametinde 8 milyon farklı kombinasyon oluşabilen bir kişi eş olarak gametinde yine 8 milyon farklı kombinasyon oluşabilen birini seçeceğine göre bu iki kişi 64 trilyon olası kombinasyonu temsil ediyor demektir.
• Diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücreleri mayozla haploit (n) kromozomlu gametleri meydana getirir. n kromozomlu gametlerin döllenmesi sonucunda oluşan zigotun kromozom sayısı 2n olur.
• Böylece mayozla kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalması sağlanır.