28 Temmuz 2022 Perşembe

MADDE DÖNGÜLERİ VE HAYATIN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ


  • Doğada yaşamın sürekliliği için karbon, su, oksijen, azot, kükürt ve fosfor gibi maddeler devirli olarak kullanılır. Yani canlılar ihtiyaç duydukları bu maddeleri yaşadıkları ortamdan alır, kullanır ve sonra bir şekilde ortama geri verir. Maddelerin ekosistem içindeki bu dolaşımına madde döngüleri denir.

1.SU DÖNGÜSÜ

A. Suyun atmosfere geçişi: Su, güneş ışınlarının etkisiyle okyanuslar, göller, nehirler ve kara parçalarının yüzeyinden buharlaşarak atmosfere geçer. Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme ve solunum yoluyla buharlaşan su da atmosfere geçer.

 

BİLGİ:

Karasal ekosistemlerden döngüye katılan suyun %90’ının kaynağı, bitkilerin terleme olayı ile atmosfere verdiği sudur.

 

B. Atmosferdenyer yüzüne dönüşü: Su buharı atmosferin soğuk bölgelerinde yoğuşarak kar, yağmur vb. yağışlar şeklinde yeryüzüne ulaşır. Suyun bir kısmı göl, gölet gibi su birikintilerinde toplanır. Bir kısmı da toprağa ve yer altı sularına katılır. Yer altı suları da çeşitli yollarla tekrar yer üstü sularına dâhil olur.






2.KARBON DÖNGÜSÜ
  • Karbon (C) canlıların yapısını oluşturan organik moleküllerin temel elementlerinden biridir.
  • Yeryüzünde dolaşıma katılan en önemli karbon bileşiği CO2dir.
  • Yerkürenin karbon kaynaklarından biri de kireç taşı kayalarıdır. Kireç taşları havayla temas ettiği zaman aşınmaya ve erozyona uğrar. Kireç taşının içinde bulunan mineral karbon yavaş yavaş ayrışıp karbon dioksit hâlinde denizlere ve atmosfere karışarak karbon döngüsüne katılır.
  • Suda yaşayan fitoplankton adı verilen mikroskobik canlılar suda çözünmüş olan COyi fotosentezde kullanır. Karalarda ise bitkiler atmosferdeki CO2yi kullanır.
  • Fotosentez olayında, havadaki C02 yeşil bitkiler tarafından alınınca, C02'in karbonu fotosentez yapan canlılara geçer. Bitkilerden besinlerle hayvanlara aktarılır.
  • Bu arada besinlerin yıkılması sonucu oluşan C02 solunum ile tekrar atmosfere döner.  Ayrıca bitki ve hayvanların ölüleri ve artıkları, ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak C02 oluşur. Oluşan bu C02 tekrar atmosfere geçer.
  • Bitki ve hayvan fosillerinin toprak altında uzun süre kalmasıyla oluşan kömür, petrol gibi yakıtlar ve kurumuş bitki dokuları yanınca oluşan C02 atmosfere karışır.
 
BİLGİ:
Atmosferdeki karbondioksidin canlı bünyesine girmesi ototrof canlıların yaptığı fotosentez ve kemosentez olayları ile olur.






3.AZOT DÖNGÜSÜ

  • Atmosferdeki azotun canlılar tarafından kullanımı ve tekrar atmosfere dönmesi olayına azot döngüsü denir.
  • Atmosferimizde %78 gibi yüksek oranda azot bulunmasına rağmen, hiçbir bitki ve hayvan grubu bu serbest azotu kullanamaz. Bu azotun bitkiler tarafından alınabilmesi için nitrat (NO3) tuzlarına çevrilmesi gerekir. Az da olsa bazı bitkiler amonyumu (NH4) da kullanabilir. Bitkiler, nitrit (NO2), amonyak (NH3) ve N2 kullanamazlar.

 

BİLGİ:
Azot atmosferde en fazla bulunan gazdır.
Atmosferde %78 oranında azotun bulunmasının canlılar için önemi;
O2’yi seyrekleştirerek havanın solunabilir hale gelmesini sağlar.
Doğadaki yanma olaylarını yavaşlatır.

 

Azot döngüsünü maddelerle açıklanması;

A. Atmosfer azotunun toprağa geçmesi yolları:

1.Baklagillerin kök yumrularında yaşayan rhizobium (azot bağlayıcı) bakteriler, toprakta serbest yaşayan azotobakteriler ve bazı siyanobakteriler atmosferin serbest azotunu (azot elementini) tutup toprakta nitrat tuzlarına dönüştürür. Buna biyolojik azot fiksasyonu denir.

2.Yıldırım, şimşek gibi atmosferik olaylar, atmosfer azotunun amonyak (NH3), amonyum (NH4+), nitrat (NO3-) şeklinde yağmurla birlikte toprağa geçmesine neden olur. Buna da kimyasal azot fiksasyonu denir.

3.İnsanlar tarafından suni nitratlı gübrelerin üretilmesi ve bunların tarımda kullanılması topraktaki azot tuzlarının artışına yol açar.

B. Nitrat tuzlarının bitkiler tarafından alınarak organik yapıya katılması:

Bitkiler toprağa geçen azot tuzlarını su ile birlikte kökleri ile emerek alır ve organik besin sentezinde kullanırlar. Beslenme ile bu azotu hayvanlar da alır.

C.Organiğin inorganiğe dönüşümü:

Saprofit canlılar (bazı bakteri ve mantarlar) bitki ve hayvanların organik atıklarını, ölen organizmaların kalıntılarındaki azotlu organik bileşikleri (protein gibi) parçalayarak amonyağa (NH3) dönüştürürler. Bu olaya pütrüfikasyon (kokuşma) denir.


  • Oluşan amonyak bitkiler tarafından doğrudan kullanılamaz. Amonyak bir H+ iyonu alarak amonyuma (NH4dönüşür ki bitkiler bunu özümseyebilir.
 
D.Nitrifikasyon:
  • Oluşan amonyağı kemosentetik bakterilerden olan nitrit bakterileri nitrite, nitrat bakterileri de nitrata dönüştürür. Bu olaya nitrifikasyon denir.
  • Nitrifikasyon sonucunda amonyak, bitkilerin kullanabileceği nitrata dönüştürülmüş olur.
 

E. Azotun serbest hale geçerek atmosfere verilmesi:

  • Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de azot tuzlarını tekrar atmosferin serbest azotuna dönüştürülerek atmosfere verilir. Bu olaya denitrifikasyon denir.

 


BİLGİ:
  • Nitrifikasyon bakterileri oksijenli solunum, denitrifikasyon bakterileri oksijensiz solunum yaparlar.
  • Topraktaki azot ve bileşiklerinin artışına neden olan olaylar toprağın verimini de arttırır. Atmosfer azotunu azaltır.
  • Denitrifikasyon olayı toprağın azot bileşiklerini azalttığı için verimini de azaltır. Atmosfer azotunu arttırır.
 




Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

BİYOLOJİ HABERLERİ

POPÜLER YAYINLAR


FİZİK DERSİ